اصطلاح آب مجازی اولین بار در دهه ٩٠ میلادی توسط تونی آلن مطرح شد که تعریف آن: مقدار آبی است که یک کالا یا یک فراورده کشاورزی در فرایند تولید، مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد و مقدار آن معادل جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان است. صفت مجازی در این تعریف بدان معناست که بخش عمده آب مصرف شده در فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند. نکته مهم اینکه، صفت مجازی به معنای غیر واقعی نیست، بلکه صریحا باید گفت آب مجازی، آبی کاملا واقعی است، برای مثال، آب مجازی مورد نیاز برای تولید یک کیلوگرم گندم به‌طور متوسط 1300 لیتر است. مطالعه‌ای موردی که سال ٢٠٠٤ در استرالیا انجام شده نشان می‌دهد میزان آب مجازی برای ساخت یک آپارتمان مسکونی، معادل ١٥ سال مصرف آب ساکنان آن ساختمان است.
مقدار آب مجازی برخی از مواد غذایی و کالاهای مصرفی در جدول یک ارائه شده است
همان‌طور که از جدول شماره یک پیداست تولید یک خودرو حدود ٤٠٠ مترمکعب از منابع آبی را مصرف می‌کند، بنابراین لازم است صنایع خودروسازی یا در مناطقی پر آب احداث شوند یا قطعاتی که مصرف آب زیادی دارند از طریق واردات تأمین شوند یا از منابع آب غیر قابل تصفیه در این بخش استفاده شود. این مورد در تمام صنایع دیگر نیز لازم الاجراست.
آب مجازی رابطه عکس با بهره‌وری آب دارد یعنی با افزایش بهره‌وری آب، مقدار آب مجازی در محصول یا کالای مورد نظر کاهش می‌یابد.
رابطه آب مجازی و بهره‌وری آب
با توجه به پایین بودن بهره‌وری آب کشاورزی در ایران، مصرف آب مجازی در این بخش بسیار بالا است، بنابراین بهترین راهکار در شرایط موجود، توسعه هر چه بیشتر تجارت آب مجازی است. در واقع کشورهای کم‌آب (همچون ایران) می‌توانند با تجارت آب مجازی و واردات محصولات آب‌بر، مقدار آب مورد نیاز برای تولید آنها را ذخیره کنند. بیشترین حجم تجارت جهانی آب مجازی مربوط به محصولات کشاورزی است و در بین آنها گندم بالاترین میزان را دارد. در جدول شماره دو، ١٠ کشور اول صادر کننده و وارد کننده آب مجازی خالص در سال‌های ١٩٩٧ تا ٢٠٠١ میلادی فهرست شده‌اند. همان‌طور که از جدول دو مشخص است ایران فقط با ١٥ میلیارد متر مکعب واردات آب مجازی در رتبه هشتم است و ژاپن که بحران آب ندارد با واردات آب مجازی به میزان ٩٢ میلیارد متر مکعب (یعنی شش برابر واردات ایران که حدود ٧٠ درصد آب تجدید‌پذیر سالانه ماست) در رتبه نخست قرار دارد.
براساس پژوهشی که در سال ١٣٨٥ روی محصولات غذایی کشور انجام شده است، غلات، حبوبات، خشکبار و دانه‌های روغنی از لحاظ آب مجازی، محصولاتی پرمصرف و میوه‌ها، سبزی‌ها و محصولات صنعتی، کم‌مصرف هستند.
